Filantropie: vermogen tot verandering

De afgelopen maanden verschenen diverse kritische artikelen over filantropie. Voor een deel draait de kritiek om de vraag of het huidige systeem niet inefficiënt en achterhaald is. Het daarbij gemaakte bezwaar is dat vermogenden zich ná het vergaren van rijkdom bekommeren om de noden van de samenleving.

Ik heb een hekel aan mensen en organisaties die roepen dat de wereld afstevent op de ondergang. Vorige week was het weer raak, met een nieuw rapport van biodiversiteitspanel Ipbes: miljoenen bedreigde soorten, tonnen giftig afval vervuilen de oceaan en planten en dieren kwijnen weg door ons toedoen. Nog even, en we gaan er zelf aan. Een paar weken daarvoor was er het nieuwe boek van journalist David Wallace Wells, ‘De onbewoonbare aarde’. Ook al zo’n lekkere opsteker. Volgens Wallace-Wells gaan hittegolven, superstormen en megabosbranden onze aarde totaal onleefbaar maken: ‘Het wordt verschrikkelijk’.

Een fantastische scène in de pixar/disney film 'Cars' is wanneer Takel (Mater) en Bliksem (Lightning) McQueen ’s nachts op pad gaan voor een potje ‘tractor tipping’. Tijdens dit spelletje sluipen Takel en Bliksem op een slapende tractor af en toeteren plots heel hard, waardoor de tractor van schrik achterover kiepert. Als het spelletje uit de hand loopt en alle tractors in shock op hun rug liggen, komt de woeste dorsmachine Frank vanachter de bomen vandaan om eens flink wraak te nemen op de twee kwajongens.

MBO. Een afkorting die staat voor Middelbaar Beroepsonderwijs, een opleiding die ik met plezier heb gevolgd. Maar MBO staat in het land van goed doen ook voor iets anders, namelijk Maatschappelijk Betrokken Ondernemen. Een term die vaak in één adem wordt genoemd met Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen.

Het is een goed bekeken tv-serie van AVROTROS: Ik Vertrek. Een serie reportages, waarin Nederlanders, die hun geluk in het buitenland gaan beproeven, gevolgd worden. De programma’s worden deels bekeken uit leedvermaak, je ziet mensen onvoorbereid en naïef de stap zetten om te emigreren en iets totaal anders te gaan doen. Vaak mislukt dat, en dat is amusant om te zien (hoe cynisch dat ook klinkt). Maar het succes van het tv-programma is ook te verklaren, doordat veel kijkers het gevoel van de deelnemers herkennen; dat latente gevoel: ‘moet ik niet wat anders gaan doen met mijn leven?’ en ‘is this all there is?’. Zingeving dus. Overigens: er zijn ook veel deelnemers aan het programma die wél succesvol zijn (gelukkig).

Toen op 15 april brand uitbrak in de Notre-Dame was de hele Westerse wereld in rep en roer. Het icoon van Parijs stond in lichterlaaie en Twitter roodgloeiend. Ieder zichzelf respecterende regeringsleider deelde medeleven of advies. Al vrij snel volgende ook financiële toezeggingen, terwijl de brand nauwelijks geblust was en de schade nog niet eens geïnventariseerd. Waarom die haast met doneren?

In een eerder artikel heb ik mijn zorgen uitgesproken over het lage niveau van vertrouwen in de Nederlandse Goede Doelensector die kan worden afgeleid uit de Edelman Trust Barometer, het jaarlijkse onderzoek van dit grote PR bureau. Dit werd nog eens bevestigd in een studie van nfpSynergyin negen landen van maart 2019. Wat kan eraan gedaan worden om het vertrouwen te vergroten? Het is een vraag die regelmatig aan de orde komt bij bijeenkomsten in onze sector, al dan niet in de marge of tijdens de borrel. Het gevoel is groot dat ‘de media’ ons niet goed gezind zijn en excessen uitvergroten en successen niet benoemen.

Verhalen kunnen communicatief veel krachtiger zijn dan goed onderbouwde analyses, zolang ze een invoelbare emotie overdragen. Subjectieve, persoonlijke gebeurtenissen komen harder aan dan meer objectieve en generaliseerbare verhandelingen. Verhalen zijn er in de filantropie in overvloed, maar waarom blijkt het dan toch lastiger te zijn dan je denkt? Heeft dat te maken met geloofwaardigheid, juist de eerdergenoemde overvloed of een gebrek aan slimme distributie?

Het hing al een tijdje in de lucht. De groeiende scepsis over en zelfs manifeste afkeer tegen ‘superfilantropie’ of ‘big philanthropy’: de giften van miljardairs voor het goede doel. Er zijn aanwijzingen dat de wal het schip van de superfilantropie nu serieus aan het keren is. Althans in de publieke opinie. Wat een brandende Notre Dame al niet teweeg kan brengen...

We horen vaak over het stroomlijnen van filantropie - meestal in relatie tot het vereenvoudigen van subsidieaanvragen, goedkeuringsprocessen en rapportageverplichtingen. Stroomlijnen is geweldig. Maar als het gaat om filantropische bureaucratie, hebben we soms echt een bulldozer nodig. Sommige bureaucratische processen zijn zo belachelijk dat ze alleen nog maar moeten worden gesloopt.