Prof. Bekkers: ‘Onderzoek Geven in Nederland in gevaar’

Prof. René Bekkers, filantropiehoogleraar en onderzoeksleider van het tweejaarlijkse onderzoek ‘Geven in Nederland’, luidt in zijn blog de noodklok. De private financiering van het langstlopende onderzoek naar geefgedrag in Nederland – een duurzaam model voor ten minste drie edities - is nog steeds niet rond en dat betekent dat het onderzoek nog niet begonnen is en er dus ook in april 2019 geen resultaten bekend kunnen worden gemaakt. Bekkers hoopt dat er wel een ‘Geven in Nederland 2020’, waarmee voor het eerst in twintig jaar de tweejaarlijkse cyclus wordt doorbroken.

Donaties uit het bedrijfsleven blijken als inkomstenbron belangrijker voor grote goede doelen dan collectes. Vorig jaar ontvingen de 25 grootste goede doelen bijna 33 miljoen euro vanuit het bedrijfsleven. Het is voor het eerst dat goede doelen informatie over donaties van bedrijven openbaar maken. De 33 miljoen is overigens slechts een minieme fractie van de totale bijdrage van het bedrijfsleven aan filantropie: ruim twee miljard euro. 

Nederland heeft er 6000 miljonairs bijgekregen in 2016. Daarmee komt het totaal uit op 112.000 huishoudens, blijkt uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek. Het CBS onderzoekt de Nederlandse miljonairs elk jaar sinds 2006. Niet eerder waren er zoveel huishoudens met een vermogen van meer dan 1 miljoen euro (exclusief eigen woning en eventuele hypotheek). Dat lijkt ook goed nieuws voor de filantropie: vermogende Nederlanders zijn verantwoordelijk voor een groot deel van ons totale geefgedrag. Hoe hoger het vermogen, hoe hoger de giften.

René Bekkers is al bijna zijn hele academische leven geïntrigeerd door het fenomeen filantropie. Wat is de waarde ervan? Beslist meer dan de financiële waarde, zoals de uitkomst van Geven In Nederland elke twee jaar onder zijn leiding ophoest: ongeveer €6 miljard euro per jaar. Dat is macro-economisch ongeveer net zoveel als wij uitgeven aan suiker, snoep en ijs… Een hoogleraar Zoetwaren is er niet in ons land, maar er zijn er meerdere voor filantropie. Filantropie heeft dus klaarblijkelijk een bijzondere meerwaarde. Maar welke? Wat is de filantropie achter die cijfers? Wat drijft mensen ertoe? Welke deugden worden erin tot uitdrukking gebracht? Maak kennis met de intrigerende puzzel van professor René Bekkers.

Het is prof. René Bekkers’ overtuiging dat onze praktijk van filantropie veel zegt over onze waarden. En dat onze motivatie om filantropisch te handelen belangrijker is dan ons feitelijke filantropische gedrag. Filantropie is voor onderzoeker Bekkers zo interessant omdat het ons vertelt hoe goed, hypocriet, geloofwaardig, argwanend, gulzig, driest, risicomijdend, schuldgedreven, loyaal, hoopvol en angstig we zijn. De vraagstelling van Bekkers naar de waarden van filantropie past in een tijdgeest waarin onze vooruitgang niet meer louter in economische groeigetallen wordt gevangen. Nieuwe generaties (gevers) vinden andere criteria voor ons menselijk welbevinden steeds belangrijker worden.

De giften aan goede doelen in de Verenigde Staten zijn vorig jaar gestegen naar ruim 410 miljard dollar: een stijging van 5% ten opzichte van 2016 (390 miljard). Dat meldt Giving USA 2018. Het is voor het eerst dat de vierhonderd miljard-grens wordt doorbroken. Experts menen dat de stijgingen in de aandelenmarkt en de bloeiende economie deze stijging verklaren. Opvallend zijn ook enkele extreem hoge giften van miljardairs. Schenkingen door bedrijven stegen percentueel het meest (+8%).

Een paar weken geleden maakten wij in deze kolommen gewag van een ‘inconvenient truth’: het is nu ruim een jaar geleden dat de nieuwste cijfers van het VU-onderzoek ‘Geven in Nederland’ een wel erg ongemakkelijke boodschap bevatte over onze filantropie. Onze vrijgevigheid blijkt in twee decennia met twintig procent geslonken te zijn. Volgens GIN-onderzoeksleider prof. René Bekkers staat Nederland in de ontwikkeling van een gestaag afnemende vrijgevigheid niet alleen. Het is een trend die ook in de VS en Canada zichtbaar is. Nu overschatten wij onze opiniërende kracht niet, maar zelfs met de ‘geholpen bekendheid’ van deze VU-cijfers is de reactie vanuit de sector, op enkele uitzonderingen na, die van de spreekwoordelijke kip die naar het onweer kijkt. Wat we nu nodig hebben is geen apathie, maar veerkracht.

‘Onderwijs & onderzoek’ bungelen altijd behoorlijk zielig onderaan de lijstjes van favoriete doelen, zo blijkt uit ‘Geven in Nederland’. Het is duidelijk geen ‘donor darling’. Daar lijkt voorzichtig wat verandering in te komen, maar voorlopig blijft het nog hard sappelen om private donoren voor dit domein te enthousiasmeren: het is een kwestie van lange adem. Zoveel werd duidelijk tijdens het mini-symposium ‘De rol van filantropie voor onderwijs en onderzoek’, dat op 26 april tijdens de Dag van de Filantropie 2018 door het Centrum voor Filantropische Studies werd georganiseerd aan de Vrije Universiteit in Amsterdam.

Het is lente en tijd voor schoonmaak. En om de dingen eens bij de naam te noemen. Het is nu een jaar geleden dat de laatste cijfers werden gepresenteerd in de jubileumspecial van Geven in Nederland 2017. GIN is een (internationaal) gerespecteerd en langlopend onderzoek naar het geefgedrag van ons Nederlanders. Elke twee jaar gaat de peilstok diep in alle geefbronnen. Na twintig jaar is nu een vrij solide beeld ontstaan en worden langetermijntrends blootgelegd. Het jubileumfeestje op de VU was geen goed-nieuws-show. Sterker nog: onderzoeksleider prof. René Bekkers kwam met alarmerende bevindingen. Misschien lag het aan de onderkoelde academische toonzetting, maar dit was de onontkoombare constatering: de filantropie in Nederland is met bijna een derde geslonken in de afgelopen twintig jaar. Say what?

De laatste wetenschappelijke klap van het Erasmus Centre for Strategic Philanthropy (ECSP) is wel meer dan een daalder waard. Na de aankondiging van ECSP dat het eind maart de deuren sluit omdat er geen uitzicht is op duurzame financiering, had het nog een lopend onderzoek naar de Nederlandse vermogensfondsen af te ronden en openbaar te maken. Dat gebeurde gisterenmiddag. Het laatste onderzoeksrapport van het kennis- en onderzoekscentrum lijkt een memorabele omdat de nog erg lege landkaart der vermogensfondsen nu eindelijk wat kleur begint te krijgen. De traditioneel weinig zenddriftige vermogensfondsen zijn als groep binnen de filantropie al decennia een black box. Er is bijvoorbeeld geen centraal register. De onderzoekers van Geven in Nederland beten er al eerder twee keer hun tanden op stuk.