Filantropie: van Hoofd & Hart naar Donor & Doel

Wist u dat 85% van alle giften in Nederland wordt gedaan op verzoek? Ik wil geen illusiebreker zijn, maar wij zijn een natie van passieve donoren. We laten ons geven in hoge mate afhangen van omstandigheden en verzoeken. Een land vol passieve hart-gevers. Dat gegeven zou een perverse prikkel kunnen zijn voor de wijze waarop de donaties geworven worden. Waarom pervers? Omdat fundraising-trucjes die mikken op het hart, of lager - namelijk de onderbuik - uiteindelijk als een boemerang terugkomen.

Zou u willen werken voor de goede doelenstichting van een filantroop, die zijn kapitaal verworven heeft door zijn werknemers uit te knijpen? Die vraag naar de herkomst van goed geld duikt regelmatig op. Katinka van Cranenburgh, in het dagelijks leven coach van bedrijfsmanagers op het gebied van maatschappelijk verantwoord ondernemen, schreef er recent een column over in ThePostOnline. De aanbieding om voor zo’n CEO-filantroop te gaan werken als duurzaamheidsmanager leek haar erg aanlokkelijk, maar tijdens de contractonderhandelingen kwam de teleurstelling.

De winnaar van de nieuwe DDB100 … weet het intussen en zal op 22 november uit handen van de huidige nummer 1, Laurentien van Oranje, het stokje overgedragen krijgen in De Balie in Amsterdam tijdens “Civil Power”. Maar dat is niet de essentie van dit evenement omdat de lijst vooral een mooie graadmeter en staalkaart moet zijn van de sterkte en innovatiekracht van wat burgers en private initiatieven vermogen. Of niet vermogen, want lieve hemel: wat een confettibom aan goede bedoelingen kent Nederland. Onvoorstelbaar

Het is prof. René Bekkers’ overtuiging dat onze praktijk van filantropie veel zegt over onze waarden. En dat onze motivatie om filantropisch te handelen belangrijker is dan ons feitelijke filantropische gedrag. Filantropie is voor onderzoeker Bekkers zo interessant omdat het ons vertelt hoe goed, hypocriet, geloofwaardig, argwanend, gulzig, driest, risicomijdend, schuldgedreven, loyaal, hoopvol en angstig we zijn. De vraagstelling van Bekkers naar de waarden van filantropie past in een tijdgeest waarin onze vooruitgang niet meer louter in economische groeigetallen wordt gevangen. Nieuwe generaties (gevers) vinden andere criteria voor ons menselijk welbevinden steeds belangrijker worden.

Terwijl superweldoeners als Bill Gates, Warren Buffet en Mark Zuckerberg met hun grote giften veel bewondering wekken, lijkt in de VS fundamentele kritiek op hun ‘superfilantropie’ vanuit vooral academische hoek te groeien. Een van hen is professor Rob Reich, leider van het Center for Ethics in Society van de Stanford Universiteit. Binnenkort verschijnt van hem het boek Just Giving: Why Philanthropy Is Failing Democracy and How It Can Do Better. Reich gaat er met gestrekt been in: ‘Big Philanthropy vertegenwoordigt in onze democratie feitelijk de stem van plutocraten. Een machtsmiddel van rijken, zonder verantwoording, niet-transparant, donorgestuurd, eeuwigdurend en bovendien met belastinggeld gesubsidieerd. ‘Big Philanthropy’ verdient als een vorm van geconcentreerde macht binnen onze democratie onze zeer kritische aandacht, niet automatisch onze dankbaarheid.’

Bij veel technologische innovaties valt snel het woord ‘disruptie’. Dat geldt ook voor blockchain, waaraan DDB’s uitgever Lenthe afgelopen dinsdag een drukbezocht seminar wijdde. De administratie van de bitcoin wordt een ‘ontregeling’ toegekend waarvan niemand nog de werkelijke kracht weet. Dreigend klinkt het in elk geval wel, want zijn in het afgelopen decennium niet hele branches “ge-überd”? Wees niet te snel geïmponeerd. Omarm de veronderstelde disruptie van blockchain als je vriend. Deze technologie die gebaseerd is op gedistribueerd vertrouwen kan juist een zegen zijn voor een sector die het monopolie op dat als ‘kroonjuweel’ aangeduide vertrouwen overduidelijk aan het verliezen is.

De redactie van De Dikke Blauwe krijgt zeer regelmatig jaarverslagen toegestuurd. Vaak lezen ze als de niet zo heel spannende jaarringen van een zich langzaam ontwikkelende goede doeleneik, maar soms zit er ook een bijzondere snelgroeier tussen. Die snelle groei heeft niet altijd betrekking op de getallen (omzet, besteding, fte’s), zoals we lezen uit het jaarverslag van Start Foundation. We hebben in deze kolommen al vaker de loftrompet gestoken over deze in Eindhoven gevestigde organisatie en daar is ook alle reden toe. Start Foundation is in de Nederlandse filantropie een schoolvoorbeeld van transformatie geworden van ‘oude’ naar ‘nieuwe’ filantropie. Het is ook niet toevallig dat de kleurrijke directeur van het Eindhovense fonds, Jos Verhoeven, eerder al de eerste plaats op De Dikke Blauwe 100 innam. Zijn credo: Alleen het doel telt. Duidelijk?

Er zijn in ons land niet veel experts die zo goed kunnen uitleggen als DDB-Expert Ineke Koele waarom de giftenaftrek in ons land geen leuk extraatje is voor maatschappelijk vrijgevige burgers, maar een recht dat onlosmakelijk verbonden is met onze democratische rechtsorde. Ik wijs u daarom graag op twee, samenhangende pittige stukken in De Dikke Blauwe van haar hand gewijd aan dit onderwerp. Ze zullen hopelijk zowel kabinet als volksvertegenwoordigers nog eens achter de oren laten krabben voordat volgende week woensdag wordt gedebatteerd over de (verschillende) evaluaties van de giftenaftrek. Want lieve hemel: wat een armzalig populistische framing van het onderwerp.

Recent maakte de Open Society Foundation van de Hongaars-Amerikaanse filantroop George Soros bekend zijn vestiging van Boedapest naar Berlijn te verplaatsen. Soros’ foundation is zo gedemoniseerd, gepest en geïntimideerd door de Hongaarse regering onder leiding van premier Orbán dat het moest vluchten. Zoals veel Hongaren moesten vluchten in 1956 omdat hun democratie terzijde werd geschoven door de Russen. Ruim zestig jaar later met adembenemende brutaliteit opnieuw zo je hak op pluriformiteit zetten, je civil society op slot gooien…hoe wrang is dat? Maar er is hoop.

Een paar weken geleden maakten wij in deze kolommen gewag van een ‘inconvenient truth’: het is nu ruim een jaar geleden dat de nieuwste cijfers van het VU-onderzoek ‘Geven in Nederland’ een wel erg ongemakkelijke boodschap bevatte over onze filantropie. Onze vrijgevigheid blijkt in twee decennia met twintig procent geslonken te zijn. Volgens GIN-onderzoeksleider prof. René Bekkers staat Nederland in de ontwikkeling van een gestaag afnemende vrijgevigheid niet alleen. Het is een trend die ook in de VS en Canada zichtbaar is. Nu overschatten wij onze opiniërende kracht niet, maar zelfs met de ‘geholpen bekendheid’ van deze VU-cijfers is de reactie vanuit de sector, op enkele uitzonderingen na, die van de spreekwoordelijke kip die naar het onweer kijkt. Wat we nu nodig hebben is geen apathie, maar veerkracht.