Van de check-ziekte word je superchagrijnig

Zweert u ook bij doorwrochte projectplannen voordat u ergens aan begint? En bij nauwgezette verantwoording na afloop? Begrijpelijk. Hoe duidelijker een en ander op papier staat, hoe groter de kans op succes. Tot je gaat onderzoeken of dat klopt.

Dat deed een internationale groep wetenschappers via een randomised trial met 1500 kleine ondernemers in Togo. De deelnemers hadden een groentewinkel of een timmerwerkplaats en bij de meeste was de bedrijfsvoering een rommeltje: aan boekhouden deden ze niet, van bedrijfsplannen hadden ze nog nooit gehoord en bijna niemand had een begroting. De gemiddelde winst was een schamele 144 euro per maand.
 
Dat kon beter. Maar hoe kreeg je ze meer succesvol? De ondernemers werden verdeeld in drie groepen. Een derde van hen kreeg een business training. Ze leerden boekhouden, begroten en een bedrijfsplan opstellen. Een derde kreeg een psychologische training. Zij leerden initiatief nemen, creatief denken en omgaan met tegenslag. De rest fungeerde als controlegroep. U mag raden welke groep er het beste uitsprong. Precies: de ondernemers die een psycho-boost kregen. Die zagen hun winst in de jaren daarop met 17 procent stijgen. Meer verbazingwekkend was het effect van de business training: nul komma nul.
 
Bonnen onder het matras
Natuurlijk wist u dit allang. Een onderneming of project wordt niet succesvol wanneer je alles op papier zet. Neem mijn vriendin Veronica uit Malawi, precies zo’n kleine ondernemer als in het Togolese onderzoek. Een cursus psychologie heeft zij niet nodig: elke keer als ik haar zie heeft ze weer een nieuw creatief idee. Een handel opzetten in toiletverfrissers. Een tuktuk laten rijden. Een winkel met glazen toonbanken. Soms lukt het, soms niet, en dan bedenkt ze weer wat nieuws. Ooit liet ze me haar boekhouding zien: een grote verzameling bonnen onder haar matras. Wat moest ze ermee? Allemaal in een spreadsheet zetten?   
We weten het best - en toch houden we elkaar voor de gek met ons heilige geloof in een papieren werkelijkheid. Ondernemers maken zichzelf wijs dat hun omzet zal groeien wanneer ze een ‘why’ formuleren. Filantropen denken dat de wereld nóg beter wordt wanneer ze extra aan projectplannen sleutelen en de verantwoordingseisen nog wat opschroeven. Alsof succes zich iets aantrekt van papier.
 
Chagrijnig
Zo worstelen mijn collega’s van World’s Best News met een van onze belangrijkste financiers, een groot internationaal fonds. Elke maand willen die een minutieus verslag. Elke maand willen ze bellen. De gesprekken hebben maar één thema: houden wij ons wel aan het plan dat twee jaar geleden is bedacht? Natuurlijk niet. Dat zou zelfs dom zijn. Maar leg dat maar eens uit. De gesprekken zijn keer op keer een gruwel en na afloop zijn mijn collega’s bekaf, chagrijnig en gedemotiveerd. Wordt hun werk er beter van? Geen centimeter. Het wordt er slechter van.  
 
Dat het ook anders kan ondervonden we deze zomer. We kregen een projectsubsidie van een zogenaamd stil fonds. Het voortraject bestond uit één telefoontje waarin we uitlegden wat we van plan waren. Het natraject bestond wederom uit een telefoontje waarin we vertelden hoe het was gegaan. Wat ging goed, wat ging minder goed? Daarna kwam de vraag of we hier een verslagje van wilden maken. Hoe precies, dat mochten we zelf weten. Wat een verademing.
 
Nu de hamvraag: zou ons project beter zijn geweest wanneer we een doorwrocht plan op papier hadden gezet? Uiteraard niet. Succes zit in de kunde, de vindingrijkheid en de inzet van de mensen die het doen. Niet in hun vermogen om iets mooi op te schrijven en dat heilig te verklaren. Onze grote financier moet nodig op cursus in Togo.