Vermogensfondsen: Open die Black Box!

Dezer dagen ontvingen zo’n 900 vermogensfondsen een brief van de VU met het verzoek om vragenlijsten in te vullen ten behoeve van het tweejaarlijkse onderzoek Geven In Nederland. Dat onderzoek werd door de hoofdredactie van Filanthropium in de pioniersedtie van ‘De Dikke Blauwe’ bekritiseerd omdat het zo weinig weet te vertellen over… de vermogensfondsen. Het is GIN volgens Filanthropium (nog) niet gelukt om de ‘black box’ van de vermogensfondsen zodanig te openen dat er betrouwbare cijfers aan kunnen worden ontleend en er beter inzicht komt over het aandeel van de vermogensfondsen en hun maatschappelijke betekenis. Behalve VU en koepel FIN roept de hoofdredactie van Filanthropium daarom de bestuurders van vermogensfondsen op: Open die Black Box en stuur die (anonieme) vragenlijsten terug naar de VU!

Geven In Nederland, het tweejaarlijkse en longitudinale onderzoek naar geven en geefmotieven in Nederland, heeft in het verleden diverse dappere pogingen gedaan om – ook in samenwerking met en in opdracht van koepel FIN – in kaart te brengen hoeveel vermogensfondsen er zijn on ons land; wat hun bronvermogen is en welke bijdragen zij uit de rendementen op die bronvermogens naar goede doelen laten vloeien. Om de resultaten van die pogingen kort samen te vatten: VU, FIN en Nederland weten nog steeds bar weinig van de – de maatschappelijke impact – van vermogensfondsen.

Gesloten wereld
De wereld van de fondsgevende fondsen is traditioneel gesloten en daarvoor zijn ook wel goede verklaringen. Vele vermogensfondsen hebben al een eerbiedwaardige en lange geschiedenis op het terrein van de filantropie. Anders dan de fondswervende instellingen opereren vermogensfondsen doorgaans in de luwte. Voor een deel omdat ze – meestal bestaande uit vrijwel allemaal onbezoldigde vrijwilligers - niet bedolven willen worden onder aanvragen van allerlei gelukszoekers die menen dat deze fondsen rijk beladen bomen zijn waaraan je maar lichtjes hoeft te schudden. Voor een deel omdat deze fondsen niet afhankelijk zijn van de gunsten van het gevende publiek en derhalve allesbehalve marketinggedreven zijn, althans voor wat betreft hun financiering.

Stille Willy’s
Vermogensfondsen behoren tot de ‘Stille Willy’s’ van de filantropie, die in potentie beschikken over veel meer vrijheid om ‘durfkapitaal’ in te zetten voor maatschappelijke verandering en verbetering dan bijvoorbeeld veel fondswervende organisaties. Maar zetten vermogensfondsen dat maatschappelijke durfkapitaal – waarvan het rendement per definitie onzeker is – ook daadwerkelijk in: is het grant away of risk away?
Het antwoord daarop – we zeiden het al eerder – is niet te geven. De cijfers waarmee Geven In Nederland nu werkt, kunnen wij – met alle respect voor de onderzoekers – voorlopig niet anders betitelen als ‘boterzacht’. Dat is de onderzoekers misschien niet aan te rekenen, maar het is wel buitengemeen jammer dat de maatschappelijke impact van de vermogensfondsen nog niet veel duidelijker, dan nu het geval is.

Ons sommetje
De hoofdredactie heeft op basis van cijfers van FIN-voorzitter Rien van Gendt als eens het volgende sommetje gemaakt om de ‘zachtheid’ van de huidige GIN-cijfers aan te geven.*
Volgens Van Gendt beheren de ruim 300 FIN-leden zo’n 50 tot 60 miljard euro aan vermogen. Maar daarnaast zijn er naar schatting nog zo’n 1.700 vaak kleinere, bij de Belastingdienst geregistreerde vermogensfondsen die onder de radar van de FIN vliegen: zij beheren naar schatting samen ook nog eens zo’n 20 miljard euro. Een ruwe aanname levert dus een totaal beheerd vermogen van tussen de 60 en 80 miljard euro op.
Van Gendt rekent op basis van ervaring en regels binnen de vermogensfondsenpraktijk dat jaarlijks zo’n 4% van dat bronvermogen gaat naar goede doelen en maatschappelijke projecten binnen een bandbreedte van 2,4 tot 3,2 miljard euro… Die getallen alleen al zijn significant hoger dan de schattingen waarmee Geven In Nederland werkt. Volgens GIN2013 zouden vermogensfondsen in 2011 een kwart miljard euro hebben besteed aan hun doelstelling: dat is een factor of 5 lager dan de laagste schatting van Van Gendt…

Maatschappelijke plicht
Het wordt hoog tijd dat alle bestuurders van vermogensfondsen in Nederland – om te beginnen de 900 die VU nu aanschrijft - hun maatschappelijke plicht vervullen door con amore mee te werken aan GIN en de onderzoekslijsten ingevuld te retourneren. Een operatie die volledig wordt ondersteund door koepel FIN.
Het argument dat doordoor de privacy van de fondsen in gevaar komt, telt hoegenaamd niet. Het onderzoek verloopt volledig anoniem en onder strikte geheimhouding van alle antwoorden.
Hoe meer lijsten er terugkomen, hoe meer inzicht GIN – en wij – krijgen in de bijdragen van vermogensfondsen in het jaar 2013 en dus in hun niet te onderschatten aandeel voor onze samenleving. Dat is niet alleen uit wetenschappelijk oogpunt belangrijk – bijvoorbeeld voor betrouwbaarder extrapolaties -  maar ook voor de plaats en betekenis van het private initiatief in Nederland als geheel.

Bestuurders kunnen de vragenlijst vinden op http://tinyurl.com/fondsenonderzoek. Het invullen van de vragenlijst neemt niet meer dan 10 minuten in beslag, al helemaal als het jaarverslag 2013 beschikbaar is.

Een kind kan de was doen. Bestuurders: open die Black Box!

Met eventuele vragen kunt u de onderzoekers bereiken via email (b.m.gouwenberg@vu.nl of l.k.hoolwerf@vu.nl) of telefonisch op 020 598 6795 of 020 598 2738.

* ‘De Dikke Blauwe. Filanthropium Jaargids 20114-2015’, p. 22 e.v.