Bent u klaar voor deze digitale revolutie? (Nee)

Bent u klaar voor deze digitale revolutie? (Nee)
17 mei 2017
Nieuws | | Wetenschap & Onderzoek

In het Land van Goed Doen is slechts een kleine voorhoede van organisaties bewust bezig met een nieuwe toekomst die fundamenteler dan ooit bepaald zal worden door digitale techniek. Dat bleek wel uit de discussies naar aanleiding van de presentatie van ‘Geven in Nederland 2017’, op 20 april in de VU. Blockchain? Wat is dat? Het lijkt allemaal nog zo ver van het charitatieve bedje te staan, maar veel science fiction is intussen science geworden. Zijn we daarop voorbereid? Nee, we zullen bereid moeten zijn ons maatschappelijke leven fundamenteel te herbouwen, aldus prof. dr. Bob de Wit.

Ingrijpende veranderingen

Robotisering, cloud technology, mobiel internet, industry platforms, 3-D printing, bitcoin, blockchain, crowdsourcing, big data, internet of things, duurzame energie, autonoom transport… De industriële revolutie is dood en we staan aan de vooravond van een digitale transformatie die ook de toekomst van non profitorganisaties ongelooflijk ingrijpend zal veranderen.

De gehele maatschappij

De Wit in zijn op 5 april als hoogleraar Strategisch Leiderschap aan de Nyenrode Business Universiteit uitgesproken inaugurele rede ‘Aan de vooravond van een maatschappelijke revolutie...’: ‘We bevinden ons in een tijdperk dat grote kans maakt om door historici achteraf te worden beschouwd als een revolutionaire overgangsperiode. De digitale transformatie gaat de toekomst ingrijpend veranderen en impact hebben op bedrijven, publieke organisaties, universiteiten en business schools en dus ook op Nyenrode, op ons privéleven, kortom op de gehele maatschappij en alle mensen.’

Helaas slecht nieuws

De Wit beschouwt digitalisering als een nieuwe maatschappelijke golf, die de industriële golf opvolgt, met als startdatum 15 november 1971. Toen introduceerde Intel namelijk de allereerste, commercieel verkrijgbare microprocessor ter wereld: de Intel 4004. Dit is ongeveer 200 jaar na de veelgenoemde startdatum van de industriële revolutie in 1764.
De Wit: ‘Cruciale verschillen met de industriële revolutie zijn het belang van werk en het belang van de mens in het arbeidsproces…De werkende menselijke robots worden vervangen door technische robots, en routinematig werk wordt gerobotiseerd en geautomatiseerd. Dit effect kent u wel, het is al een decennium gaande in bijvoorbeeld de bankensector. Mogelijk denkt u daarom dat we het ergste nu wel achter de rug hebben. Helaas heb ik slecht nieuws voor u en mij. Diverse studies wijzen op het grootschalig verdwijnen van werkgelegenheid door digitalisering in de komende jaren.’

Gevolgen van hoge werkloosheid

Zo dramatisch als sommige ramingen zijn voor bijvoorbeeld de Amerikaanse economie (minus 47%), zo erg zal het banenverlies voor Nederland mogelijk niet worden volgens De Wit, maar het valt volgens hem te verwachten dat de gevolgen van toekomstige werkloosheid groter dan ooit zullen zijn. ‘Miljoenen mensen die hun verworvenheden verliezen en de toekomst vrezen vormen een politieke en maatschappelijke factor van belang. De gevolgen van hoge werkloosheid zullen enorm zijn, en niet alleen voor de mensen die werkloos worden. Onze in Bruto Nationaal Product uitgedrukte welvaart neemt af, en ook het met die welvaart gefinancierde welzijn komt onder druk, zoals het pensioenstelsel, het zorgstelsel, de ouderenvoorzieningen, en scholing voor iedereen. Dit maatschappelijke systeem wordt gestuurd en onderhouden door een groot corps ambtenaren, dat daarom ook zal moeten krimpen. De overheid wordt kleiner, een ontwikkeling die tot venijnige politieke discussies en maatschappelijke onrust zal zorgen.’

Robots moeten belasting betalen...

Er doemt hier een apocalyptisch scenario, maar uit onverwachte hoek wordt naar een mogelijke oplossing voor de maatschappelijke gevaren van robotisering gewezen: namelijk door de als techno-optimist bekend staande mede-oprichter van Microsoft Bill Gates. ‘The robot that takes your job should pay taxes’, zegt hij. ‘Voor de haalbaarheid van Bill’s advies is het wel van belang om een sluitende definitie van een robot te vinden. We kunnen echter met zekerheid zeggen dat ze geen paspoort of nationaliteit hebben, dus zal het bouwen van een muur geen optie zijn’, aldus De Wit, niet zonder humor.

Het gaat onrustig worden

Eén ding is zeker volgens De Wit: het gaat onrustig worden... In een parlementaire democratie worden maatschappelijk onrustige wateren doorgaans door de politieke leiders bevaren, maar het is volgens De Wit evident dat ook hier sprake is van een instabiele situatie. ‘Het onderscheid tussen links en rechts, en het vinden van een balans daartussen, is steeds minder zichtbaar en relevant. Ik denk dat dit verband houdt met de combinatie van het aanbreken van een nieuw maatschappelijk tijdperk, de maatschappelijke onrust die dit geeft, en het zoekgedrag van de politiek’, aldus De Wit. ‘Het lijkt er sterk op dat de Nederlandse bevolking geen balans meer kiest tussen partijen die de belangen van arbeid en kapitaal vertegenwoordigen, maar hun voorkeur uitspreekt voor de beste bewindspersoon voor economie, milieu, integratie, onderwijs, ouderen en zorg. Dat zou een overgangsfase kunnen betekenen van een indirecte partijen democratie naar een vorm van directe democratie.’

Kunstmatige intelligentie

En dan is er iets wat zelfs een hele nieuwe revolutie genoemd wordt: het kunstmatig leven, met als drijvende technologieën kunstmatige intelligentie en biotechnologie. De Wit geeft in zijn inaugurele rede een aantal sprekende voorbeelden hoe kunstmatige intelligentie – veelal in combinatie met ‘big data’ - niet alleen een bedreiging vormt voor de werkgelegenheid, maar zelfs voor de hele mensheid… Het gaat verder dan het verdringen van menselijke intelligentie in kennissectoren. ‘De interessante vraag is dan wie de baas van Kunstmatige Intelligentie wordt’, aldus De Wit. Stephen Hawking, Bill Gates, Steve Wozniac (Apple) en Elon Musk (Tesla) waarschuwen dat slimme computers op den duur de mensheid kunnen gaan overtroeven, met desastreuze gevolgen.

China Brain Project

Die Hollywoordfilms waarin een klein groepje techbedrijven de baas van de mensheid wordt, ligt dan niet zo ver meer van ons af. Er zijn echter meer kapers op de kust. Ook een aantal overheden is bezig om digitale technologieën in te zetten om de baas te worden, al zijn dit geen parlementaire democratieën zoals in Europa. In China heeft Baidu, het Chinese Google, het militaire systeem ‘uitgenodigd’ mee te doen aan hun China Brain Project dat alle data van Chinese burgers verzamelt en analyseert, inclusief hun surfgedrag en hun sociale netwerken. Elke Chinese burger krijgt op basis van de geanalyseerde data een burger score, een ‘Citizen Score’, die de condities bepaalt voor het verkrijgen van bijvoorbeeld leningen, werk, en visa. De Wit: ‘Het is de droom van een aantal staatsleiders om een corps kunstmatige intelligentie in te kunnen zetten, maar het is zeer de vraag of zij die droom delen met burgers.’

Humanoids een stapje verder

Een ontwikkeling die de strijd om de macht zal gaan beïnvloeden is de aanstaande combinatie van kunstmatige intelligentie, wereldwijde big data en een vrijwel oneindig en niet vervagend geheugen met biotechnologie, aldus De Wit. Anders verwoord: ‘er wordt momenteel een verbeterde versie van de mens gemaakt. Ze worden ook wel androids genoemd: mensen die zichzelf verbeteren door technologie aan hun lichaam toe te voegen. Verder weg in de tijd zal hier geavanceerde robotica aan worden toegevoegd, waardoor ook het menselijk lichaam kan worden vervangen door technologie. Die worden ook wel aangeduid met de term humanoids: menselijke robots. Het wordt een nieuwe levensvorm op aarde, ontwikkeld door de mens maar in alle opzichten superieur aan de mens. Humanoids hebben niet alleen de eigenschappen van androids, maar bovendien zijn ze goedkoper en sneller, gaan zichzelf repliceren.’

Zijn we voorbereid?

De Wit stelt de hamvraag: zijn we voorbereid op wat komen gaat? Het antwoord: nee. De sociaal-economische en maatschappelijke onrust zal volgens De Wit waarschijnlijk de aandacht opeisen van beleidsmakers. ‘Voorts zie ik op dit moment veel mensen, bedrijven en politici die ofwel hun eigen belangen verdedigen ofwel onwetend een ongewijzigde maatschappij veronderstellen. Daarnaast zie ik een gebrek aan realisme, zeg maar naïviteit. Zelfs deze optimist ziet te veel naïeve techno-optimisten, die vooral de voordelen van de komende ontwikkelingen willen zien. Zij betogen dat als computers en robots het werk gaan doen, de mens weer mens kan worden en geen menselijke robot zoals Charlie Chaplin schetste. Deze naïviteit is net zo gevaarlijk als een touwtje uit de brievenbus laten hangen in het centrum van Amsterdam, maar dan op wereldschaal.’

Fundamenteel wederopbouwen

Samengevat concludeert De Wit dat ons maatschappelijk leven opnieuw moet worden uitgevonden: ‘We moeten onze maatschappij vanaf de fundamenten wederopbouwen. Werken aan een nieuw gemeenschappelijk gedeeld doel, een nieuw ‘common purpose’ dus. Om te beginnen zal de machtsbasis van onze maatschappij moeten worden gerenoveerd volgens De Wit. Politiek en bedrijfsleven zijn de huidige maatschappelijke machthebbers elk met een eigen doel en elk gedreven door een eigenbelang: politieke verantwoording en de aandeelhouderswaarde.

Politiek en bedrijven

Voor wat betreft de politiek, betoogt De Wit, lijkt er in de huidige digitale golf een verschuiving plaats te vinden van politieke partijen op links en rechts naar individuele leiders die het vertrouwen krijgen om maatschappelijke thema’s aan te pakken. Een kleine stap is het dan, dat deze leiders worden gekozen om een maatschappelijke verantwoordelijkheid dragen, wat richting een directe democratie zou zijn. Dit zou betekenen dat burgers direct de politieke leiders kiezen op de belangrijkste maatschappelijke onderwerpen. Anders verwoord: burgers willen zelf het stuur overnemen. De denkers in het oude Athene zullen jubelen in hun graf.’
Ook bij bedrijven is een beweging zichtbaar: een gevoel van verantwoordelijkheid voor maatschappelijke thema’s zoals het milieu op onze planeet. Dit wordt uitgedragen door bijvoorbeeld Elon Musk van Tesla, Ricardo Semler van Semco en Richard Branson van Virgin. De Wit noemt ze ‘economische wereldburgers die zich maatschappelijk verantwoordelijk gedragen’.

Een droomscenario?

Hier begint zich volgens De Wit een droomscenario af te tekenen: in de toekomst kiezen burgers maatschappelijk verantwoordelijke politieke leiders, terwijl verantwoordelijke economische burgers hun economisch leidende rol nemen. Maar hoe denkt De Wit dit te realiseren? Het antwoord: de opleiding en coaching van ‘responsible leaders’. De Wit: ‘Mijn doelstelling voor de komende jaren als hoogleraar Strategisch Leiderschap is om studenten te begeleiden tot effectieve strategische leiders, en te onderzoeken wat die effectiviteit inhoudt in de digitale en kunstmatige toekomst. Ik ben voornemens om hierover te publiceren en om promovendi te begeleiden. Maar daarnaast beoog ik met een aantal mensen en netwerken een rol te spelen in het ontwikkelen van de nieuwe generatie verantwoordelijke strategische leiders.’ 

Een maatschappelijk golfslagbad

De Wit besluit: ‘Wij bevinden ons in een klotsend maatschappelijk golfslagbad. Maar hoe woelig dit maatschappelijke water ook is, naar de toekomst toe is een aantal conclusies onontkoombaar. We staan aan de vooravond van een maatschappelijke revolutie: verdergaande concentratie van macht van een klein aantal partijen, een verward respectievelijk gevaarlijk politiek landschap, sterk teruglopende werkgelegenheid en economische onrust. Het is de verantwoordelijkheid van volwassenen om een betere wereld te ontwerpen voor de bewoners van de toekomst: de jeugd. Samen met hen koersen wij nu op deze toekomst af. Strategisch leiderschap raakt enerzijds de toekomst en betreft anderzijds het nemen van verstandige besluiten. Mijn vakgebied neemt de toekomst zoals die zich aftekent niet voor lief.’
3/3
Page description
Over Edwin Venema
Edwin Venema is meer dan tien jaar hoofdredacteur en het gezicht van De Dikke Blauwe geweest. Sinds 1 september 2018 is hij eigenaar van zijn redactiebureau De Kopijmeester geworden en teruggetreden als hoofdredacteur. Wel blijft hij aan De Dikke Blauwe verbon... >>