Transparant Prijs laat geest uit goede doelenfles: ‘Goed doen kan ook vanuit een social enterprise!’

De prijs voor het beste jaarverslag van een goed doel van PWC was de laatste jaren een herhaling van zetten geworden. Hoog tijd dus voor nieuwe impulsen die aansluiten bij de dynamiek in ‘Het Land van Goed Doen’. De Transparant Prijs focust nu niet alleen meer op ‘impact’, maar heeft ook de deur opengezet voor ‘goed doen met een economisch motortje’: social enterprises. Die deur staat weliswaar nog op een kiertje, en de social enterprises stonden nog in het bijprogramma – vorige week, tijdens de jaarlijkse uitreiking in Den Haag - , maar de geest is duidelijk uit de goede doelenfles.

Van asperges naar spaghetti
Dagvoorzitter Rens de Jong zei het bijna achteloos tijdens de uitreiking van de Transparantprijzen vorige week donderdag in de Nieuwe Kerk in Den Haag: ‘Ja mensen, goede doelen zijn niet de enige organisaties die maatschappelijke impact willen realiseren.’ Deze opmerking werd door de overwegend uit goede doelenbestuurders gevulde kerk ogenschijnlijk voor kennisgeving aangenomen. Dat beeld – van die ‘social enterprises’ die nu ook een beetje mee mogen doen – werd daarna versterkt door de meeste gasten en door juryvoorzitter Herman Wijffels zelf: zij allen spraken daarna uitsluitend nog over ‘goede doelen’. Maar de aankondiging dat Willemijn Verloop – oprichtster van Social Enterprise NL – de jury van de Transparant Prijs gaat versterken, is een duidelijk statement: bij ‘goed doen’ gaat het vooral om wat je maatschappelijk bereikt en veel minder vanuit welke organisatievorm of hokje je opereert. Het zo overzichtelijke bordje asperges in het Land van Goed Doen is intussen een dampende pot spaghetti geworden…

Niet alleen de veilige kant
Niet nieuw was de discussie over focus op impact: vanuit een goed doel of social enterprise, of welke tussenvorm ook, zou het behalen van je doelstelling het belangrijkste moeten zijn. Toch?
In het voorprogramma mochten Boudewijn Poelmann (Goede Doelenloterijen) en Gijs de Vries (directeur Rode Kruis Nederland) daar kort hun licht over laten schijnen. Poelmann herhaalde zijn bij eerdere gelegenheden al geuite kanttekeningen bij een sterke focus op impact: ‘Het gevaar van impactdenken is dat je alleen maar de dingen gaat doen waarvan je de impact kunt meten. De hele wereld struikelt op weg naar en betere toekomst: dat betekent dat je niet altijd de veilige kant moet zoeken.’
Gijs de Vries viel Poelmann daarin bij: ‘De vraag naar impact komt meestal van niet-gevers, van journalisten en wetenschappers. Niet alles is meetbaar! Al dat meten kost extra geld en mankracht die daardoor niet naar de doelstelling gaat.’

Cirkelredenering
Dagvoorzitter Rens de Jong miste de gelegenheid om zijn gasten te bevragen op deze cirkelredenering: hoe kun je bijdragen aan je doelstelling als je niet weet of je inspanningen wel voldoende effect sorteren? En daarbij: wie heeft gezegt dat impactmeten al het andere moet vervangen in plaats van complementeren? Meer focus op impact houdt ook zeker geen verbod op experimenten in.
Een voorbeeld van experimenteren gaf Poelmann: ‘Het grootste dilemma is dat we iets heel graag willen, maar dat de uitkomst gewoon onzeker is. Van de drie methoden in ons neushoornproject is er nog geen een die 100% werkt. Maar niets doen is geen optie, ook al staan de critici snel klaar.’
De Vries pleitte voor meer innovatie op dit gebied en gaf het voorbeeld van een greenfield-operatie die oplossingen moet bieden voor het vluchtelingenprobleem: door captains of industry, wetenschappers en gamechangers bij elkaar te zetten in een soort pitchbattle. De Vries: ‘Een sectorbrede aanpak en bijna een exportproduct, gesteund door onze minister Ploumen.’

Naar de voorkant graag
Juryvoorzitter Herman Wijffels herhaalde zijn pleidooi om meer in preventie te investeren. ‘Veel goede doelen positioneren zich aan de achterkant van een probleem in plaats van op het voorkomen van een probleem. Mensen willen meer zelf doen en samendoen. Goede doelen moeten daar waar mogelijk aansluiting vinden bij de basisbeweging in de samenleving. Dat zie je ook terug in het particulier initiatief dat is ontstaan als gevolg van de vluchtelingen die naar ons land komen. Mensen zijn goed in staat zelf hulp te organiseren en worden dus onderdeel van de hulpverlening. Toenemend particulier initiatief is een prachtige ontwikkeling. Goede doelen moeten hier bestuurlijk en strategisch verstandig op inspelen. Het één sluit het ander niet uit.’

Bijdragen van goede doelen
Volgens Wijffels zijn de oorlogen in het Midden-Oosten mede ontstaan omdat het Westen daar een evenwicht heeft verstoord om oliebelangen veilig te stellen. ‘Tegelijkertijd slaat de klimaatverandering in Afrika hard toe en is vanuit daar ook een vluchtelingenstroom op gang gekomen. We hebben de vluchtelingenstromen dus voor een deel eigenlijk zelf in de hand gewerkt. Vluchtelingen ruimhartig opnemen is de logische reactie op deze ontwikkeling.’
Wijffels pleitte voor echte investeringen in migranten. ‘Ik denk dat de meer ondernemende mensen hier komen. Zij kunnen een bijdrage leveren aan de diversiteit, de creativiteit en het ondernemerschap in onze samenleving. Goede doelen moeten zich de vraag stellen welke bijdrage zij kunnen leveren in dit proces.’
Jammer dus: deze hardnekkige ‘goede doelen-lingo’. Want wat zouden social enterprises wel niet kunnen bijdragen aan de oplossingen?

Beste practises
Over de koers van de Transparant Prijs, die de ontwikkelingen in de sector probeert te volgen, zei Wijffels: ‘We zijn nu tien jaar onderweg. Ons aanvankelijke doel – de verslaggeving zo transparant mogelijk maken – dat is nu wel behaald. We hebben hier een ongelooflijke progressie gemaakt. Wij denken dat het moeilijke traject van meten van resultaat nu echt ingezet moet worden. Dat kunnen wij als organisator niet alleen. Dat moeten we samen met de sector via best practises gaan doen.’

Vechten tegen fout imago
De prijsuitreiking aan het einde van het programma deed nog net alsof de grenzen in het Land van Goed Doen nog haarscherp te trekken zijn en leverde in de ‘categorie grote goede doelen’ eindelijk een overwinning op voor Plan Nederland. Directeur Monique van ‘t Hek voelde het als een bevrijding, want haar organisatie – nu een schoolvoorbeeld van transparante governance - vecht vele jaren na het echec van Foster Parents Plan nog steeds tegen een ‘fout imago’.

Fair Mail winnaar
In de nieuwe categorie social enterprises ging de prijs naar FairMail, een sociale onderneming die fair trade wens- en ansichtkaarten produceert. Fair Mail was een van 60 social enterprises die meedong naar de nieuwe prijs, tegenover 138 ‘goede doelen’ in hun categorieën. De vraag is nu hoe lang de Transparant Prijs deze scheiding nog gaat volhouden. Als het aan het nieuwe jurylid Willemijn Verloop ligt, vast niet lang…