ECSP-conferentie: impact ja, crisis nee!

Een geanimeerde bijeenkomst, de ECSP-conferentie 2013, op 21 maart. De wetenschappers van het Erasmus Centre for Strategic Philanthropy doen er alles aan om complex wetenschappelijk onderzoek beeldend over te brengen aan een minder wetenschappelijk georiënteerd publiek. Impact, daar draait het allemaal om, en dat is - tot op zekere hoogte - te meten. Voor wie crisismoe is, was er good old Steven van Eijck (foto), optimistisch en positief als altijd. Het ziet er tamelijk droevig uit in 2013, maar vanaf 2014 wordt het beter. Maar wel héél anders. ‘Crisisdenken is zó 2012…’

Burger neemt taken overheid over
De Toekomst van de Fondsen in de Filantropie, dat was de ambitieuze titel van deze conferentie. Steven  van Eijck (voorzitter Samenwerkende Brancheorganisaties Filantropie) was de enige die die titel waarmaakte in zijn wervelende presentatie: hij schetste een beeld van de kansen en bedreigingen voor de filantropie. Kansen genoeg, ook in crisistijd, maar van de overheid moeten we als sector niet te veel verwachten. Is dat erg? Welnee, zegt Van Eijck, als we ze maar wel in de gaten houden als ze vergaande beslissingen gaan nemen over de Kansspelsector. Want daarbij ligt een bloedbad op de loer voor de zeer winstgevende goede doelenloterijen in Nederland. ‘Daar moeten we boven op zitten, zeker op de Tweede Kamer.’

Politici nog steeds geen flauw benul van filantropie
De kennis van filantropie bij politici is nog even bedroevend als altijd. Van Eijck memoreerde nog even Civil Society 2009 toen een filmpje met stompzinnige quotes van politici de sector wakker schudde. Nee, ze hebben nog steeds geen visie in Den Haag, aldus Van Eijck. En dat is wél schokkend. Maar het antwoord op crisis komt ook niet van de overheid. Van Eijck schetste de onmiskenbare trend: de burger wacht niet langer af, maar organiseert en behartigt zélf zijn zaken. Ook waar het filantropie betreft. De burger vormt steeds meer zijn eigen regering. ‘Dat regeerakkoord is een warrige lappendeken.’

Trends: steeds meer zelf doen, minder zekerheden
De trends: de overheid wordt kleiner en dienstverlenender. Niet meer allesbepalend zoals we dat sinds WO2 gewend waren. Decentralisatie is het toverwoord, burgers en samenleving pakken - al dan niet noodgedwongen - de handschoen op. Onzekerheid is een andere trend: oude zekerheden wankelen. Een waardevast pensioen, een waardevol huis, een dikke beleggingsportefeuille: al die zaken waren er nog voor de 70-plusser, maar niet meer voor de vijftigers van nu.

Impact: de essentie van de filantropie
Burgers pakken de handschoen op en gaan zelf aan de slag. Ook in de filantropie. Daarbij is impactmeting cruciaal, want waarom zou de filantropie daarvan uitgezonderd zijn? Elk bedrijf wil immers weten wat zijn toegevoegde waarde is, en die waarde ligt steeds meer niet in geld en winst alleen. Aan de slag dus, met impactmetingen. Na de jarenlange transparantie-doctrine zijn we nu toch echt een stap verder. Kortom: niet piepen, maar aanpakken. Juist doordat de overheid in gebreke blijft, kan de filantropiesector de leiding nemen.

Impactmeten is  maatwerk
Kellie Liket (Erasmus Universiteit) doet onderzoek naar het meten van impact  van strategische filantropie. ‘Het gaat om effectiviteit van die euro die je erin stopt. Zo simpel is het.’ Mooi voorbeeld: een project in India waarbij  moeders een bedrag krijgen als ze hun kinderen naar school sturen. Kosten 1000 dollar per jaar. Alternatief: het financieren van schooluniformen (100 dollar per jaar). Nog goedkoper en ook nog het effectiefst (meeste kinderen gaan naar school): een ontwormingskuur voor kinderen (40 dollar per jaar). Een vrij simpel voorbeeld, ook om te onderzoeken, aldus Liket. De meeste projecten zijn veel complexer en het is de kunst het begrip impact steeds concreet handen en voeten te geven. En er is niet één manier om impact te meten, waarschuwt Liket. Het is maatwerk, en lastig maatwerk bovendien.

Basisvraag: waartoe zijn we op aarde?
‘Impact is niet iets wat je achteraf meet, geen sluitstuk van je bedrijfsvoering. Impact moet een integraal onderdeel van de strategie zijn. Impact bepaalt je focus. Voor veel filantropische organisaties is het geen overbodige luxe om daar nog eens heel kritisch naar te kijken: waartoe zijn we aarde? En gaat ons geld ook daar naartoe?’ Liket richt zich vooral op de strategische beslissingen van vermogensfondsen: waar gaat hun geld naartoe en waarom? ‘Vaak blijven fondsen hangen aan hun missie, maar wat komt er daadwerkelijk terecht van die euro die in hun missie is geïnvesteerd?’ Alles begint met zorgvuldig evalueren. Open deur, maar het gebeurt veel te weinig. ‘Besteed aan doelstelling’ is vaak de hoogste vorm van evaluatie en verantwoording.

Innovatie vergt durfkapitaal!
In eerdere publicaties en presentaties stond Liket voor het principe: meten is weten. En nog steeds vuurt ze complexe frameworks op haar publiek af. ‘Ik schaam me een beetje voor dit model.’ Maar haar visie is genuanceerder geworden. ‘Vermogensfondsen zijn meestal geen durfinvesteerders. Ze zijn juist niet geneigd risico’s te nemen. Vaak zitten ze vast aan een bindend principe: een project moet binnen drie jaar succes hebben. Dat is dodelijk voor succes’, aldus Liket. Net als bij innovatieve bedrijven, moeten ook filantropische gelden deels geïnvesteerd worden in onzekere projecten en innovaties.
Liket: ‘De laatste twintig jaar hebben we een revolutie gezien op het gebied van sociaal ondernemerschap. Dat komt vaak neer op het maken van uitzonderingen. Lineaire projecten zijn niet zaligmakend, innovatieve projecten heb je óók nodig als filantropisch fonds of organisatie.’

Evaluatie is essentieel én leerzaam
Het is even durven, maar volgens Liket moeten we toe naar een jaarverslag waarin we ook vermelden wat we als fonds geleerd hebben. ‘Dat is namelijk een essentieel deel van impact: welke hobbels ben ik tegengekomen en hoe neem ik die ervaringen mee in volgende investeringen?’ Lastig dilemma: wie betaalt voor dat leren en die evaluatie? Zijn onze geldschieters al zo ver of willen die toch weer graag een vast aantal waterputten en schoolklasjes terugvinden in de rapportages?

Klik hier om de presentaties van de conferentie te bekijken.

Meer over de parallelsessies op 21 maart (Governance, Impactevaluatie en Opschaling) in het Filanthropium Journaal van volgende week.