Zelfregulering: you can't have your cake and eat it, too

Wat doe je met een rotte appel die niet in je mand ligt maar toch de hele mand aantast?
De casus van Wereld Kanker Onderzoek Fonds van de afgelopen week heeft opnieuw de grenzen aangegeven van toezicht op goede doelen binnen een systeem van zelfregulering. Radio-onderzoeksprogramma Argos had zich weer vastgebeten in WKOF en kwam met bevindingen die grote vragen oproepen over deze ‘lookalike’. Uit het jaarverslag blijkt onder andere dat een exceptioneel hoog percentage (tachtig procent) van de inkomsten opgaat aan werving en niet aan kankeronderzoek. Dat gilt om uitleg en verantwoording.
 
De journalisten van Argos togen naar ‘de’ toezichthouder met de vraag: wat kunt u doen? Het korte antwoord: verbluffend weinig helaas, want WKOF heeft zich niet laten toetsen. Wat rest zijn secundaire middelen, zoals een lijntje met het OM. En ja, een oproep aan WKOF om alsjeblieft alsnog de Erkenning aan te vragen.
 
Het is niet fair en te kort door de bocht om het boze oog nu te richten op de toezichthouder. Dat het CBF een waakhond is met beperkte jurisdictie kan toch geen nieuws zijn. Dat zit in het huidige systeem ingebakken en voor dat systeem heeft de branche uiteindelijk zelf gekozen: we gaan het zelf regelen! Koepel Goede Doelen Nederland erkent dat ook ruiterlijk in een verklaring op haar website: ‘Het Erkenningsstelsel is een resultaat van zelfregulering dat we als sector nadrukkelijk hebben gewenst. We hebben gekozen voor een onafhankelijke toezichthouder die op de naleving van de normen toetst en de Erkenningen toekent.’
 
De Engelsen zeggen: You can’t have your cake and eat it, too. De keuze voor onafhankelijk toezicht, zonder directe bemoeienis van de overheid, is een fundamentele en, wat ons betreft, terechte. Maar de prijs kan hoog zijn. Niet getoetste goede doelen die het publieksvertrouwen tarten, besmetten het collectieve imago. Er zullen ongetwijfeld meer WKOF’jes voorbijkomen. De ‘politieagent’ met arrestatiebevoegdheid, die is er niet. Wat doe je dan? Moet je moord en brand schreeuwen of juist stille diplomatie betrachten?
 
Het zou de branche sieren hierover de rijen klip en klaar te sluiten en te komen met een heldere strategie in het proces naar verbreding, waardoor de toezichthouder zich in zijn optreden gesteund weet. Staan voor je Erkenningsregeling en niet het CBF alleen de heetste kastanjes uit het vuur laten halen, zou een mooi begin zijn. Helderheid en eerlijkheid zijn de beste raadgevers. Maar er is ook een juiste balans nodig, want potentiële erkenninghouders kun je niet bij voorbaat al brandmerken als ‘niet betrouwbaar’. Zolang de Erkenning nog niet een kritisch volume heeft bereikt en ook door het publiek nog niet als ‘de’ norm is erkend, is het een delicate balanceer-act.
 
Een lichtpuntje is nu dat het fel bekritiseerde WKOF heeft aangegeven toch de Erkenning te gaan aanvragen. Ze willen in de appelmand. Maar wel eerst zien. Dan geloven.
Hebben we gelijk de slogan voor de publiekscampagne: Vertrouwen is mooi, maar een Erkenning is beter.