'Vluchtelingen' en 'polarisatie' zijn de grootste uitdagingen voor filantropie in Nederland het komende jaar. Dat blijkt uit interviews en rondetafelgesprekken met een aantal Nederlandse maatschappelijke investeerders en bestuurders van fondsen. Het onderzoek werd uitgevoerd door Ariadne, het Europese netwerk voor filantropen en major donors die maatschappelijke verandering en mensenrechten ondersteunen. In het het rapport 2016 Ariadne Forecast staan ook de bevindingen van een aantal andere Europese landen en een overzicht van de mondiale trends.
'Vluchtelingen' en 'polarisatie' zijn de grootste uitdagingen voor filantropie in Nederland het komende jaar. Dat blijkt uit interviews en rondetafelgesprekken met een aantal Nederlandse maatschappelijke investeerders en bestuurders van fondsen. Het onderzoek werd uitgevoerd door Ariadne, het Europese netwerk voor filantropen en major donors die maatschappelijke verandering en mensenrechten ondersteunen. In het het rapport 2016 Ariadne Forecast staan ook de bevindingen van een aantal andere Europese landen en een overzicht van de mondiale trends.
Ariadne is het Europese netwerk voor filantropen en major donors die maatschappelijke verandering en mensenrechten ondersteunen. Het netwerk bestaat uit ruim 500 leden die elkaar versterken door onderlinge samenwerking. Voor het tweede jaar op rij brengt de organisatie een 'Vooruitzicht voor maatschappelijke verandering- en mensenrechtenfinanciers uit.'
Vluchtelingen en migranten
Het belangrijkste vraagstuk voor 2016 is hoe om te gaan met de komst van vluchtelingen en migranten. In de gesprekken met de Nederlanders brachten zij dit thema bijna unaniem naar voren. Daarin wijkt Nederland niet af van de mondiale trend. Ook daar wordt politieke instabiliteit in de wereld en de vluchtelingenstromen als gevolg als meest bepalende issue van 2016 aangewezen. Het tweede thema dat in de gesprekken met Nederlandse filantropen sterk naar voren kwam is de polarisering en versplintering van de Nederlandse maatschappij.
Merkbaar effect
Financiers en filantropen in Nederland verwachten dat de beide thema's een merkbaar effect zullen hebben op hun werkwijze, en op de manier van werken van de organisaties en partijen aan wie zij financiering verschaffen. Samenwerking zal een stuk belangrijker worden, zowel tussen filantropen onderling als tussen de filantropen en de organisaties aan wie zij geld doneren. Daarnaast zullen er nieuwe vormen van financiering steeds belangrijker worden.
Immigratie en acceptatie
In 2015 werden bijna zestigduizend asielzoekers en nareizende gezinsleden geregistreerd in Nederland (CBS). Voor 2016 is de verwachting dat dit aantal verder zal stijgen (CBS). De filantropen en maatschappelijke organisaties die meededen aan het onderzoek van Ariadne zien een belangrijke taak voor zichzelf weggelegd om integratie en acceptatie van asielzoekers en immigranten te bevorderen. Om dat te bereiken is samenwerking noodzakelijk. 'De deelnemers waren van mening dat er te veel kleine initiatieven zijn, die veelal voortvloeien uit de persoonlijke missie van de financiers. Het verbinden van de losse initiatieven zou een belangrijk doel moeten zijn in 2016', aldus het rapport.
‘Alliantie goede eerste aanzet’
Ariadne noemt de oprichting van de Maatschappelijke Alliantie, een initiatief dat overheid, civil society en filantropen bij elkaar moet brengen om complexe maatschappelijke problemen aan te pakken, een goede eerste aanzet. Deze polderoplossing waarbij verbanden worden gesmeed over sectoren en instituten heen, wordt door Ariadne uniek genoemd. Geen van de andere landen die meededen aan het onderzoek heeft een gelijksoortig initiatief.
Ontbinding maatschappelijke cohesie
De tweede verontrustende trend die de onderzoeksdeelnemers waarnemen is de polarisatie in de Nederlandse samenleving. Dit is het gevolg van vermindering van maatschappelijke cohesie en groeiende ongelijkheid. De deelnemers zien een toename van nationalisme, xenofobie en angst. Maatschappelijke fragmentatie leidt ertoe dat er steeds minder wordt geïnvesteerd in sociale voorzieningen omdat het draagvlak daarvoor afneemt.
Grotere druk op burgers en civil society
Door de uitholling van de verzorgingsstaat komt er een grotere druk te liggen op burgers en civil society om verantwoordelijkheid te nemen voor maatschappelijke problemen. Onder de noemer 'participatiemaatschappij' vraagt de overheid een meer actieve deelname van burgers en organisaties. Hoewel de civil society een grotere verantwoordelijkheid wordt toebedeeld, wordt haar echter niet de ruimte gegund hier op eigen wijze invulling aan te geven. Een van de deelnemers zei daarover: 'De overheid en de koning zeggen dat de samenleving eigen verantwoordelijkheid moet gaan nemen. Maar in een adem door vertellen ze hoe de civil society dat precies moet gaan doen. Zulke logica ontkent de essentie van maatschappelijke betrokkenheid. Een overheid zou zulke betrokkenheid niet moeten willen managen of doordrukken, maar zich terug moeten trekken.'
Hedendaagse filantropie vraagt om nieuwe vaardigheden
De hier genoemde trends representeren een bredere verandering in de wereld waarmee filantropie te maken heeft. De maatschappelijke problemen die de filantropie wil aanpakken worden steeds complexer en de rol van de overheid verandert. Dit leidt ertoe dat de rol van filantropen en hun werkwijze eveneens (moeten) veranderen. Een mondiale trend die Ariadne waarneemt, en die ook in Nederland duidelijk zichtbaar is, is een verschuiving van reactieve, vraaggestuurde financiering naar instrumentele, interveniërende financiering.
Vraaggestuurde financiering komt er kortweg op neer dat de financier aanvragen voor donaties beoordeelt en al dan niet toekent. Deze werkwijze begint plaats te maken voor interveniërende financiering. Dat wil zeggen dat de financier duidelijk definieert welke problemen hij wil aanpakken. Vervolgens gaat hij een samenwerking aan met partijen uit verschillende sectoren om oplossingen te realiseren.
Interveniërende financiering
Deze nieuwe manier van werken brengt ook andere vormen van financiering met zich mee. Vraaggestuurde financiering heeft vaak de vorm van een schenking voor een specifiek project. Interveniërende financiering gaat gepaard met meer diverse vormen van ondersteuning, zoals leningen, impact bonds, maatschappelijke investeringen en andere nieuwe financiële instrumenten. Ook kan het object van de financiering verschuiven van een duidelijk afgebakend project naar bijvoorbeeld het financieren van een ondersteunend platform.
Veranderende rol vraagt om nieuwe vaardigheden
Deze veranderende rol van filantropen vraagt ook om nieuwe vaardigheden, zegt Ariadne. Filantropen worden 'bemiddelaars in samenwerking' die verschillende partijen bij elkaar brengen en interactie stimuleren. Uit het rapport: 'In deze nieuwe wereld ligt minder de nadruk op het beoordelen van aanvragen en het verlenen van schenkingen vanuit de bureaustoel. In plaats daarvan is er behoefte aan vaardigheden als coördineren, overtuigen, onderhandelen, sturen, luisteren en het ontwerpen van succesvolle, werkbare oplossingen.’
Meer samenwerking maatschappelijke organisaties
Niet alleen de vaardigheden van schenkers, financiers en investeerders zijn aan vernieuwing toe, ook de ontvangers van de donaties hebben met een nieuwe realiteit te maken. De terugtrekkende overheid en jaren van bezuinigingen hebben veel stof doen opwaaien bij maatschappelijke organisaties. Maar in 2016 zullen die organisaties hun 'nieuwe normaal' gaan vinden, voorspellen de deelnemers aan Ariadne's onderzoek. De grote veranderingen hebben de organisaties flexibeler en creatiever gemaakt. Er wordt minder zwaar op overheidssubsidies gesteund doordat ze nieuwe financieringsstromen hebben weten aan te boren. Ook werkt de nieuwe werkelijkheid coöperatie in de hand. Organisaties zoeken meer de samenwerking met elkaar en ook met andere groepen zoals financiers en belanghebbenden.
► De volgende personen uit Nederland hebben een bijdrage geleverd aan het Ariadne-onderzoek:
♦ Job Rijneveld
Adessium Foundation
♦ Jacqueline Solleveld Olthof
Amstelveenfonds
♦ Jessica Jurgens
Bank Insinger de Beaufort N.V.
♦ Erica ten Broeke
Cordaid
♦ Diana van Maasdijk
Equileap
♦ Mirjam Locadia
Erasmus Centre for Strategic Philanthropy
♦ Michiel de Wilde
Erasmus Centre for Strategic Philanthropy
♦ Wim Monasso
FILAD
♦Suzette de Boer
FIN (The Association of Foundations in the Netherlands)
♦ Boudewijn De Blij
Fonds 1818
♦Irene Davids
Fonds 1818
♦ Jan Riemersma
Fondsenvraagbaak
♦ Margreet van Doodewaard
Hivos
♦ Fiona Ellis
Independent consultant
♦ Rosien Herweijer
Independent consultant
♦ Harriet Vinke
Instituut GAK
♦ Eric Rijnders
Janivo Foundation
♦ Robert Boogaard
Jazi Foundation
♦ Annemarie Nederhoed
Karuna foundation
♦ Betteke de Gaay Fortman
Karuna Foundation
♦ Kees van den Berg
Kerk in Actie
♦ Hilde Klok
Koornzaayer Foundation
♦ Esther Lever
Mama Cash
♦ Alex Brenninkmeijer
Democracy & Media Foundation
nl
