Vijf mythes over olifantenritten en -shows

Vele duizenden olifanten leven wereldwijd in gevangenschap. De meerderheid wordt ingezet als toeristische attractie. In tegenstelling tot wat beweerd wordt, worden de dieren vaak zeer slecht behandeld. We ontkrachten vijf meest gehoorde mythes over olifantenritten en -shows.
 
Mythe 1: Olifanten zijn gedomesticeerde dieren
Vaak wordt over olifanten in gevangenschap gezegd dat ze ‘gedomesticeerd’ zijn. Domesticatie is een proces waarbij gewenste eigenschappen van dieren door mensen geselecteerd en gefokt worden. Het resultaat hiervan is pas na vele generaties zichtbaar. Dit is gedaan met dieren als koeien, paarden en honden, maar niet met olifanten. Zij komen vaak rechtstreeks uit het wild met misschien een generatie (zelden twee) gefokt in gevangenschap. Een individueel dier kan tijdens zijn levensduur onmogelijk gedomesticeerd worden. 
Door de term gedomesticeerd te gebruiken kan de indruk ontstaan dat het dier zijn wilde instincten kwijt is en met succes is aangepast aan leven in menselijk gezelschap. Het kalme gedrag van de meeste olifanten versterkt deze indruk. Maar in werkelijkheid zijn olifanten wilde dieren in gevangenschap. Ze moeten worden getemd en afgericht om ‘veilig’ gebruikt te kunnen worden voor ritten en shows.
Dit temmen gebeurt door op jonge leeftijd de wil van het dier te breken. Dit stressvolle en zeer pijnlijke proces bestaat deels uit het vastbinden of opsluiten in een zeer krappe ruimte en het onthouden van voedsel en/ of drinken. Doel is de menselijke dominantie voorgoed in te prenten. Vaak wordt ernstige pijn toegebracht om dat proces te versnellen; geregeld sterven dieren van uitputting en uitdroging.
Deze traumatische ervaring heeft psychische gevolgen die het dier zijn hele leven meedraagt. Ook bij dieren die in gevangenschap zijn geboren, wordt hun onderworpenheid afgedwongen door geweld, dwang en het inboezemen van angst. De olifantentrainer (mahout) gebruikt hiervoor de zogeheten olifantenhaak, een stok met een scherpe metalen haak die in de gevoelige delen van de huid van de olifant wordt gezet om met ‘duwen en trekken’ gehoorzaamheid te forceren.
 
Mythe 2: Er zijn ook diervriendelijke olifantenritten en -shows
Een olifant is een groot en sterk dier, de mens is maar nietig. Er vindt daarom heel wat zware lichamelijke en geestelijke mishandeling plaats om olifanten allerlei onnatuurlijk gedragingen te laten uitvoeren. Ook wordt hun welzijn onherroepelijk aangetast door de taken die ze gedwongen worden te verrichten.
Olifanten zijn sterk en kunnen meer dan duizend kilo trekken, maar hun rug is niet geschikt voor zware belasting. Het zadel en het gewicht van de passagiers veroorzaken pijn en letsel. Ze zijn evenmin gebouwd voor shows waarbij ze op hun achterpoten moeten staan; ze vertonen dergelijke kunstjes alleen na een op pijn en angst gebaseerde training.
Tussen optredens en ritten door staan de dieren vaak dag en nacht aan een ketting. Dit veroorzaakt ernstig gestoord gedrag, onder meer het zogeheten ‘weven’, het dwangmatig met de kop heen en weer bewegen. Bovendien zijn olifanten sociale en intelligente kuddedieren. In de context van ritten en shows is het onvoldoende mogelijk te voldoen aan hun vele sociale behoeften.
Ook worden olifanten nog steeds op straat gebruikt voor vermaak zodat toeristen met ze op de foto kunnen. Het hete asfalt beschadigt hun gevoelige voetzolen en de overmaat aan zon zorgt regelmatig voor een zonnesteek.
 
Mythe 3: Olifanten in gevangenschap voorkomen het uitsterven van de olifanten in het wild
Het is een groot misverstand dat commerciële olifantenkampen bijdragen aan het in stand houden van de olifantenpopulatie in het wild. Het tegendeel is waar. Olifanten in gevangenschap krijgen te weinig jongen om de vraag naar olifanten vanuit de toeristenindustrie bij te kunnen houden. Daarom worden alleen al in Birma jaarlijks naar schatting zo’n honderd olifantenjongen illegaal in de jungle gevangen. Vaak worden daarbij de moeder en tantes gedood omdat zij het jong proberen te beschermen. De olifanten worden vervolgens de grens over gesmokkeld om gebruikt te worden in de Thaise toeristenindustrie. Voor een jong van een paar jaar oud wordt zo’n 20.000 euro betaald. Een zeer lucratieve handel dus.
 
Mythe 4: Olifanten in de toeristensector komen uit de houtkapindustrie
Toen in 1989 de commerciële houtkap officieel verboden werd, kwamen veel eigenaren van olifanten zonder werk te zitten. De toeristische olifantenkampen zijn ontstaan omdat dat de enige mogelijkheid was die de mahouts zagen om met hun olifanten nog een inkomen te vergaren. Inmiddels zou het aantal voormalige olifanten in gevangenschap verminderd moeten zijn, wat weer tot een kleiner aantal olifantenkampen had moeten leiden. Vreemd genoeg ontstaan er juist meer en meer olifantenkampen. De dieren die nu in deze kampen leven, zijn dan ook geen voormalige werkdieren, maar veelal uit het wild gehaald. Er zijn zelfs schattingen dat 75 procent van de olifanten die nu in Thailand worden ingezet in de toeristenindustrie direct uit het wild afkomstig is.
 
Mythe 5: De vakantieganger eist een olifantenrit
Veel toeristen zien een olifantenrit als hoogtepunt van hun vakantie. Maar deze wens is geboren uit onwetendheid. Zodra een vakantieganger zich bewust is van het leed dat achter olifantenritten en -shows schuilgaat, smelt zijn animo meestal als sneeuw voor de zon. Dan is de kans zeer klein dat hij of zij alsnog op de rug van een olifant gaat zitten of een olifantenshow wil bezoeken. Voorlichting is daarom essentieel. En reisaanbieders zijn bij uitstek in staat om hier een belangrijke rol bij te spelen.
De wens om olifanten te zien is natuurlijk legitiem. En er zijn gelukkig diverse parken waar de dieren in een natuurlijke omgeving de ruimte krijgen om hun soorteigen gedrag te vertonen en niet worden gedwongen tot kunstjes of het ronddragen van toeristen. In deze parken kunnen bezoekers de olifanten ontmoeten op hun eigen voorwaarden. De ervaring leert dat dit ook door toeristen zeer wordt gewaardeerd.
 
Help mee olifanten in de toeristenindustrie te beschermen. Door toeristen aan te spreken, kunnen we de vraag naar deze wrede attracties stoppen.