Kerken in fondswerving-spagaat

AMSTERDAM (19 januari) - Met een jaarlijkse opbrengst van meer dan 350 miljoen euro is de Actie Kerkbalans al sinds de jaren zeventig de grootste particuliere fondsenwervingsactie van ons land. De gezamenlijke actie van vijf grote christelijke kerkgenootschappen in Nederland voor de lokale parochies en gemeenten geraakt echter steeds meer in zwaar weer. De inkomsten lopen door een vergrijzende en krimpende achterban en de doorzettende economische crisis langzaam, maar structureel terug. Moderne(re) fondswerving - vanaf 2006 geïntroduceerd - lijkt aan te slaan, maar de implementatie op lokaal niveau stagneert in de breedte. De kerken als fondsenwervers zitten in een lastige spagaat.


De Actie Kerkbalans wordt sinds 1973 aan het begin van elk jaar, in de tweede helft van januari, gehouden. In Kerkbalans werken samen: de Rooms-Katholieke Kerk in Nederland, de Protestantse Kerk in Nederland, de Oud-Katholieke Kerk van Nederland, de Algemene Doopsgezinde Sociëteit en de Remonstrantse Broederschap.


Grootste bron van inkomsten

De deelnemende kerken doen aan het begin van elk jaar een beroep op hun leden voor een financiële bijdrage. Jaarlijks gaan meer dan een half miljoen vrijwilligers op pad om bij hun mede-kerkleden een verzoek om een financiële bijdrage voor de kerk te bezorgen en om die later in de vorm van een toezegging weer op te halen. Op deze manier worden elk jaar dus enkele honderden miljoenen euro's voor de kerken bijeen gebracht. Kerkbalans is daarmee de grootste financiële inzamelingsactie van Nederland. Deze vorm van geldwerving is voor de deelnemende kerken verreweg de grootste bron van inkomsten.


De Interkerkelijke Commissie Geldwerving van Actie Kerkbalans zag een aantal jaren geleden de bui echter al hangen. De ontkerkelijking van Nederland legt een steeds grotere claim op de geefbereidheid van christelijk Nederland om de lokale gemeente en parochie in stand te houden. In 2005 werd - met de adviezen van WWAV destijds - gestart met Kerkbalans Nieuwe Stijl (KNS): een modernisering en intensivering van de plaatselijke fondsenwerving. Doel: meer leden laten geven en hun bijdrage verhogen.


Effect Kerkbalans Nieuwe Stijl

Wat is er van KNS terechtgekomen? Ton Bernts van Kaski, het onderzoekscentrum voor religie en samenleving dat tegenwoordig onderdeel uitmaakt van de Radboud Universiteit, presenteerde vorige week op de persconferentie van Actie Kerkbalans 2012 de uitkomsten van een evaluatie.


De campagne is volgens Bernts persoonlijker geworden. Er is training gekomen voor de lokale geldwerving, met handboeken en voorbeeldbrieven. Daar waar de nieuwe aanpak werd geïntroduceerd werden ook goede resultaten behaald. Weliswaar niet de target van plus 10%, maar toch zeker een significante stijging van 5%. Tot zover het goede nieuws, volgens Bernts. Want de implementatie van Kerkbalans Nieuwe Stijl hapert. Bij de katholieke achterban meer dan bij de traditioneel actievere protestanten. Wat zijn de oorzaken? Volgens Bernts is het deels een kwestie van te weinig vrijwilligers en een gebrek aan automatisering van de database, waardoor een gesegmenteerde marktbenadering ernstig wordt bemoeilijkt. Deels ziet Bernts ook een attitudeprobleem: "Door twijfel aan het effect van de nieuwe aanpak; door een gebrek aan assertiviteit, omdat men het moeilijk vindt om mensen actief te benaderen, zeker aan katholieke zijde. In Limburg is dit zeker geen gebruik, maar de parochies die Kerkbalans Nieuwe Stijl wel toepassen scoren ook duidelijk beter."


Implementatie blijft hangen

"Er is meer centrale ondersteuning nodig, want het is zonde als de campagne blijft hangen op de implementatie", aldus Bernts. Maar hier zit een structureel probleem van de lokale autonomie van parochies en gemeenten. Centrale aansturing wordt al snel als bemoeizucht ervaren. Dat beaamde ook ds. Bos, voorzitter Raad Plaatselijke Geldwerving van de protestantse kerken: "Implementatie is best wel lastig. Veel vrijwilligers doen het al jaren op hun eigen manier met hart en ziel en centrale opdrachten vanuit Utrecht vallen niet altijd goed omdat men gelooft in een lokale aanpak."


De heer Duijssens van het Economencollege van de RKK ziet in de reorganisatie van veel van de parochies een complicerende factor: "De grote reorganisaties van parochies in de afgelopen drie jaar hebben zeker impact gehad op de vrijwilligers en vrijwillige inzet. Men schuift het wat naar voren omdat er zoveel op het bordje ligt. We zien wel dat er na een reorganisatie of clustering van parochies de fondsenwerving weer wordt opgepakt en dat willen we ook vanuit de bisdommen sterk bevorderen. We willen centraal beter faciliteren en daarop moeten we nu gaan inzetten. Betrokkenheid van parochianen wordt een steeds grotere opgave, niet alleen voor de fondsenwerving."


Too little, too late?

Het is de vraag of dit niet ‘too little, too late' is, met name voor de katholieke achterban, die beduidend lager scoort dan de protestantse. Van de katholieken geeft slechts 40% aan Actie Kerkbalans, terwijl de protestanten met gemak het dubbele percentage halen. Ook zijn de protestanten meer bekend met de nieuwe aanpak van Kerkbalans en geven zij per lid meer dan katholieken. De heer Duijsens van het Economencollege schetste ook een somber plaatje over de afgelopen jaren. Voor 2011 verwacht Duijssens een daling van 2% aan inkomsten: een doorzetting van de neergaande trend die over 2010 al een tekort van 14 miljoen euro (8% van de inkomsten) liet zien. In dat jaar werd er 168 miljoen euro opgehaald, maar 182 miljoen uitgegeven. Waar ligt dat aan?


Duijssens: "Onze inkomsten voor parochies bestaan voor tweederde uit levend geld - collecten, vergoedingen en de opbrengsten van Kerkbalans - en voor eenderde uit vermogen. Er is veel cultureel erfgoed en er zijn veel restauratieprojecten die moeten doorgaan en daar moeten de parochies hun aandeel aan leveren uit eigen vermogen."


Ds. Bos schetste voor de protestanten een minder somber beeld, al wordt duidelijk dat ook voor haar achterban nu voor het eerst een daling aan inkomsten zichtbaar wordt. De prognose voor 2011 is: minus 0,8%. De grootste schadepost is hierbij volgens Bos vooral de inkomstendaling uit eigen vermogen: de crisis heeft er stevig ingehakt (minus 2%).


Sterkte en zwakte blootgelegd

Met de tot somberheid stemmende prognoses moeten de resultaten van de parochies en gemeenten die Kerkbalans Nieuwe Stijl wel geïmplementeerd hebben ook weer tot optimisme leiden. Zelfs bij een krimpende achterban kan een deel aan inkomstenverlies worden gecompenseerd en zelfs worden teruggehaald door effectiever fondsen te werven. Door een persoonlijker en dus meer gesegmenteerde benadering. Die stuit op lokaal niveau nog op veel argwaan en conservatisme. Daarmee is tegelijkertijd de sterkte en zwakte van de lokale aanpak blootgelegd. Het zal derhalve veel tact en wijsheid vergen om een goede balans te vinden tussen centrale aansturing en facilitering enerzijds, en uitvoering en implementatie op lokaal niveau anderzijds. Een fondsenwervingspagaat waaruit de kerken een uitweg moeten zoeken om continuïteit ook op langere termijn te borgen.


De Actie Kerkbalans wordt in 2012 gehouden van 15 tot 29 januari onder het motto ‘Wat is de kerk jou/u waard?.