Van den Ende weerspreekt bij Jinek verdachtmakingen Argos

Joop van den Ende bijt van zich af in Jinek: wat gaat De Groene Amsterdammer woensdag nog verder toevoegen aan het onderzoek naar de VandenEnde Foundation?
Joop van den Ende bijt van zich af in Jinek: wat gaat De Groene Amsterdammer woensdag nog verder toevoegen aan het onderzoek naar de VandenEnde Foundation?
6 februari 2018
Nieuws | | Filantropen

Joop van den Ende heeft in het tv-praatprogramma Jinek van maandagavond de beschuldigingen weersproken van het onderzoekscollectief Argos-De Groene Amsterdammer-Investico dat zijn vermogensfonds het merendeel van haar geld besteedt aan het eigen netwerk, met name het DeLaMar-theater in Amsterdam. Van den Ende: ‘Dat is gewoon niet waar.’ Wel gaf hij toe te lang gewacht te hebben met een bestuurswisseling. Van den Ende is ‘ontzettend kwaad en verdrietig’ over het beeld dat nu van hem wordt opgeroepen als een ‘sjoemelfilantroop’. Morgen publiceert opinieblad De Groene Amsterdammer nog een uitgebreid artikel over de kwestie. Van den Ende zei te hopen dat zijn correcties op de feiten in dat verhaal worden meegenomen.

’65 procent naar eigen netwerk’

Afgelopen zaterdag was een reportage te beluisteren over de VandenEnde Foundation op NPO Radio 1, een vermogensfonds dat de ANBI-status heeft. Daarin stellen radioprogramma Argos, opinieblad De Groene Amsterdammer en onderzoeksplatform Investico dat van de 65 miljoen euro die de stichting tussen 2009 en 2016 doneerde, zeker 65 procent in handen is gekomen van de familie en zakenpartners. Volgens de onderzoekers zou de fiscus tevergeefs geprobeerd hebben de nauwe banden van de familie met de stichting te verbreken. Het bestuur van de VandenEnde Foundation bestaat uit vijf personen, onderwie drie familieleden: Joop van den Ende, echtgenote Janine Van den Ende en zwager Frank Klijberg. De andere twee bestuursleden zijn advocaat Hans van Veggel en financieel adviseur Peter Prein, gevolmachtigde van CHIOS Investments, de commerciële holding van Van den Ende.

Eigen gewin

De onderzoekers stellen dat deze bestuurssamenstelling het mogelijk maakt dat giften van de foundation voor eigen gewin kunnen worden aangewend. Zo betaalt de foundation volgens hen via schenkingen de hypotheek van het DeLaMar Theater af: het theater waar musicals van Stage Entertainment zijn te zien. Joop van den Ende heeft een minderheidsbelang (40%) in deze onderneming. Ook zou de stichting via schenkingen opdrachten geven aan het productiebedrijf van Van den Ende’s dochter Iris.

Bestuurssamenstelling

In de uitzending van Jinek erkende Joop van den Ende dat zijn stichting te lang heeft gewacht met een bestuurswisseling om de schijn van belangenverstrengeling en beïnvloeding te voorkomen. Hij betreurt het daarom dat de onderzoekers nu suggereren dat er een verband is tussen de bestuurssamenstelling en de bestedingen. Volgens Van den Ende is, mede op aandringen van de Belastingdienst, een benoemingsprocedure gestart. De Belastingdienst had de stichting gewezen op oververtegenwoordiging van de familie, sinds het vertrek van bestuurder Ewald Kist in 2016. Dat de oprichter(s) of familieleden niet deel mogen uitmaken van een ANBI-stichting werd door Van den Ende ontkend. De filantroop wordt hierin bijgevallen door fiscaal-juridische experts.

Onafhankelijke positie

DDB-Expert mr. dr. Ineke Koele, die zich van een oordeel onthoudt over deze specifieke casus, zegt over de bestuurssamenstelling van een ANBI: ‘De ANBI-wetgeving vereist een onafhankelijk bestuur, zowel formeel als feitelijk. De wet verlangt immers dat ‘niemand kan beschikken over het vermogen van de stichting als ware het van hemzelf’. Het bestuur moet dus onafhankelijk zijn van het bedrijf of van enig privépersoon. Maar dat betekent niet dat je niet met een familielid of een extern adviseur in een bestuur zitting zou mogen nemen. Waar het om gaat is dat deze mensen geen ‘stromannen’ zijn, maar een onafhankelijke positie innemen in het bestuur en in de ‘interne organisatie’ van de stichting. Dat zal de Belastingdienst toetsen: het is één van de criteria waarop - naar mijn mening terecht - sterker wordt gecontroleerd. Met de komende invoering van het ‘conflict of interest regime’ voor stichtingen zal hier ook vanuit een ander, zuiver civiel-juridisch perspectief meer aandacht voor zijn.’

Meer aandacht fiscus voor ANBI’s

De toegenomen belangstelling van de fiscus wordt bevestigd door diverse vertegenwoordigers van stichtingen en door het Ministerie van Financiën. Een woordvoerder hierover in Het Financieele Dagblad van vandaag: 'We kijken er al een tijdje kritischer naar.’ Nederland telt op dit moment zo’n 43.000 ANBI’s. De fiscale ondersteuning bedraagt ongeveer €500 miljoen. In ruil voor de belastingaftrek moet een fonds minimaal 90% van zijn vermogen voor het algemene nut aanwenden. Deze kernvoorwaarde moet voorkomen dat (begunstigden van) ANBI’s zich direct of indirect kunnen verrijken met fiscaal vrijgestelde middelen. In gewoon Nederlands: schenkingen aan jezelf op kosten van de belastingbetaler. 

ANBI-beschikking vanaf 2012

In het geval van de bestedingen van de VandenEnde Foundation heeft de fiscus geen bezwaren kenbaar gemaakt, zo beweerde Joop van den Ende gisteravond in Jinek.
De uitgaven van de VandenEnde Foundation zijn ook volgens directeur Ryclef Rienstra altijd goedgekeurd door de Belastingdienst. In het FD zegt Rienstra: 'Zeker in de beginfase van een donatie sonderen we dit. We hebben een open relatie met het ANBI-team van de fiscus.' De ANBI-beschikking van de VandenEnde Foundation, die inging op 1 januari 2012, is volgens het register niet ingetrokken en nog steeds van kracht.

Theater geen eigendom Van den Ende

De bewering van de onderzoekers dat een groot deel van de giften is gebruikt voor de aflossing van de hypotheek op het DeLaMar Theater en dus ten goede kwam aan ‘het netwerk van de familie’ werd door Van den Ende bij Jinek resoluut naar het rijk der fabelen verwezen. Volgens Van den Ende is het theater helemaal geen eigendom van de familie, maar van de foundation.  Een versnelde aflossing is juist een zaak van algemeen belang, volgens hem: ‘de enige die het gebouw kan overnemen straks, is de gemeente Amsterdam. Dat is in ons convenant met de gemeente vastgelegd.’

Voorkeursbehandeling

Dat het productiebedrijf Stage Entertainment, waarvan Van den Ende minderheidsaandeelhouder is, een voorkeursbehandeling zou krijgen in de programmering van de grote zaal van het theater, werd ook door Van den Ende ten stelligste ontkend. Hoewel er volgens hem bijna geen grote producties zijn om grote zalen te vullen in Nederland, heeft Stage Entertainment niet meer dan 35% van de programmering van de grote zaal van het DeLaMar gekregen en is het bedrijf volgens Van den Ende behandeld zoals alle andere productie-ondernemingen.

Verschil tussen motief en doel

Mocht de ANBI-wetgeving zo worden aangepast dat de oprichter(s) of familie geen deel meer mogen uitmaken van het stichtingsbestuur, dan zal Van den Ende desgevraagd een andere vorm kiezen voor zijn mecenaat.
Volgens DDB-Expert Koele is het bij corporate foundations, waar één bedrijf de weldoener is van de stichting, gebruikelijk dat er een invloed is van het bedrijf en/of de ondernemer. Koele: ‘De activiteiten worden strategisch ingezet op een wijze die algemeen nuttig is maar past bij de waarden en missie van het bedrijf. Op die wijze versterken de activiteiten van de stichting indirect de missie van het bedrijf. Daar is niets mis mee, het maakt de activiteiten van de stichting niet per se minder algemeen nuttig. Er is dus een verschil tussen motief van de schenker en doel van de stichting, wat vaak niet goed uit elkaar wordt gehouden. Voor wat betreft de reikwijdte van de activiteiten van de stichting gaat het erom, dat het ‘netwerk’ voor potentiële begunstigers open moet staan voor het publiek; daar mogen echter wel kwaliteitseisen aan worden gesteld die passen binnen de algemeen nuttige doelstelling van de stichting.’

Cultural Governance Code

Dat de VandenEnde Foundation binnen de ANBI-wetgeving opereert, wil niet zeggen dat er geen kritiek kan zijn op de handelwijze van het bestuur en de governance. Dat blijkt uit een verklaring van Jo Houben, directeur van de stichting Cultuur+Ondernemen, een kenniscentrum voor ondernemerschap in de cultuursector in een reactie, opgenomen in een persbericht van Argos over het onderzoek.
‘Veel ondernemers hebben moeite om beperkingen te accepteren in de besteding van liefdadigheidsgeld’, zegt Jo Houben. ‘Ze blijven nu eenmaal ondernemer en moeten vanuit het publieke domein teruggeduwd worden. Dat moet bijvoorbeeld door de Belastingdienst gebeuren.’ Cultuur+Ondernemen ontwikkelde een Cultural Governance Code met richtlijnen voor risicomanagement, belangenverstrengeling en openheid. Citaat Houben: ‘Volgens die code kan een constructie waarin de dochter van Van den Ende verdient aan een gesponsord project, niet door de beugel.’

Juridische stappen

Van den Ende weet nog niet of hij juridische stappen op grond van smaad zal ondernemen. In Jinek zei hij een hekel te hebben aan juridische processen en een groot voorstander te zijn van de vrije pers, maar ook zeer teleurgesteld te zijn in de wijze waarop hij door de onderzoekers is geframed als ‘sjoemelfilantroop’. Van den Ende zegt benieuwd te zijn of zijn inhoudelijke commentaar zal worden verwerkt in de reportage die opinieblad De Groene Amsterdammer dat morgen (woensdag) verschijnt. Strijdvaardig: ‘Mijn vrouw en ik hebben in ieder geval besloten door te gaan met onze stichting.’
Van den Ende tegenover het Parool: ‘Ik benadruk dat het enige voordeel dat ik van onze schenkingen geniet een geestelijke verrijking is. Ik heb mijn leven lang met open vizier zaken gedaan en voel me gekwetst door het beeld dat door deze media van mij, mijn vrouw en de VandenEnde Foundation wordt gecreëerd.’

►Bekijk de uitzending van Jinek met Joop van den Ende: klik hier
►Lees de verklaring van Argos: klik hier

 
2/2