De vrijgevige Nederlander: mythe of werkelijkheid?

“We” zijn een vrijgevig land. Nederland kent al een eeuwenlange traditie van filantropie, vanaf de middeleeuwse armenzorg tot aan de hedendaagse goede doelen. Nederland scoort hoog op internationale lijstjes. We zijn een natie van ‘dijken dicht en beurzen open’. Of is het vooral een mythe waarin we heel graag zelf willen geloven? Of een oude waarheid die intussen sterk geërodeerd is. Zoals onze fameuze tolerantie, die door de hatelijke identiteitspolitiek intussen hardhandig op de pijnbank is gelegd. Hoe filantropisch is de Nederlander in internationaal perspectief?

Het is prof. René Bekkers’ overtuiging dat onze praktijk van filantropie veel zegt over onze waarden. En dat onze motivatie om filantropisch te handelen belangrijker is dan ons feitelijke filantropische gedrag. Filantropie is voor onderzoeker Bekkers zo interessant omdat het ons vertelt hoe goed, hypocriet, geloofwaardig, argwanend, gulzig, driest, risicomijdend, schuldgedreven, loyaal, hoopvol en angstig we zijn. De vraagstelling van Bekkers naar de waarden van filantropie past in een tijdgeest waarin onze vooruitgang niet meer louter in economische groeigetallen wordt gevangen. Nieuwe generaties (gevers) vinden andere criteria voor ons menselijk welbevinden steeds belangrijker worden.

Een paar weken geleden maakten wij in deze kolommen gewag van een ‘inconvenient truth’: het is nu ruim een jaar geleden dat de nieuwste cijfers van het VU-onderzoek ‘Geven in Nederland’ een wel erg ongemakkelijke boodschap bevatte over onze filantropie. Onze vrijgevigheid blijkt in twee decennia met twintig procent geslonken te zijn. Volgens GIN-onderzoeksleider prof. René Bekkers staat Nederland in de ontwikkeling van een gestaag afnemende vrijgevigheid niet alleen. Het is een trend die ook in de VS en Canada zichtbaar is. Nu overschatten wij onze opiniërende kracht niet, maar zelfs met de ‘geholpen bekendheid’ van deze VU-cijfers is de reactie vanuit de sector, op enkele uitzonderingen na, die van de spreekwoordelijke kip die naar het onweer kijkt. Wat we nu nodig hebben is geen apathie, maar veerkracht.

Het is lente en tijd voor schoonmaak. En om de dingen eens bij de naam te noemen. Het is nu een jaar geleden dat de laatste cijfers werden gepresenteerd in de jubileumspecial van Geven in Nederland 2017. GIN is een (internationaal) gerespecteerd en langlopend onderzoek naar het geefgedrag van ons Nederlanders. Elke twee jaar gaat de peilstok diep in alle geefbronnen. Na twintig jaar is nu een vrij solide beeld ontstaan en worden langetermijntrends blootgelegd. Het jubileumfeestje op de VU was geen goed-nieuws-show. Sterker nog: onderzoeksleider prof. René Bekkers kwam met alarmerende bevindingen. Misschien lag het aan de onderkoelde academische toonzetting, maar dit was de onontkoombare constatering: de filantropie in Nederland is met bijna een derde geslonken in de afgelopen twintig jaar. Say what?

De laatste wetenschappelijke klap van het Erasmus Centre for Strategic Philanthropy (ECSP) is wel meer dan een daalder waard. Na de aankondiging van ECSP dat het eind maart de deuren sluit omdat er geen uitzicht is op duurzame financiering, had het nog een lopend onderzoek naar de Nederlandse vermogensfondsen af te ronden en openbaar te maken. Dat gebeurde gisterenmiddag. Het laatste onderzoeksrapport van het kennis- en onderzoekscentrum lijkt een memorabele omdat de nog erg lege landkaart der vermogensfondsen nu eindelijk wat kleur begint te krijgen. De traditioneel weinig zenddriftige vermogensfondsen zijn als groep binnen de filantropie al decennia een black box. Er is bijvoorbeeld geen centraal register. De onderzoekers van Geven in Nederland beten er al eerder twee keer hun tanden op stuk.

Het is velen ontgaan in de eindejaarsdrukte, maar zoals de situatie nu is, houdt per 31 maart  het Erasmus Centre for Strategic Philanthropy (ECSP) op te bestaan. Dit besluit nam de Raad van Toezicht in overleg met directeur Ann Gummels in december. De reden om de stekker eruit te trekken: het centrum voor strategische filantropie zegt haar activiteiten niet duurzaam gefinancierd te krijgen. Als straks op 31 maart daadwerkelijk het licht bij ECSP wordt uitgedaan in Rotterdam zou dat een absolute blamage zijn: voor de sector als geheel en voor de vermogensfondsen in het bijzonder. Wat is dat toch in de sector met financiering van wetenschappelijk filantropieonderzoek?

Deze week werd weer de lijst met vrijgevigste landen gepubliceerd: The World Giving Index. Voor het derde achtereenvolgende jaar is Myanmar de mondiale winnaar. Nederland bezet een dertiende plaats. Hoger dan Nederland scoren landen als Kenya en Uzbekistan. Huh?

Uit CBS-statistieken blijkt dat Nederlandse huishoudens steeds meer gaan geven aan goede doelen. In het begin van deze eeuw was dat ongeveer 250 euro per jaar. Tien jaar later zijn donaties aan goede doelen opgelopen naar 400 euro per jaar. Maar de 20-80-regel ligt hier nadrukkelijk onder.

Vandaag is het eerste exemplaar van de Filanthropium Jaargids ‘De Dikke Blauwe.2’ overhandigd aan oud-premier Jan Peter Balkenende. Daarin staat dat Jos Verhoeven is uitgeroepen tot ‘invloedrijkste persoon in de Nederlandse filantropie 2015-2016’. Verhoeven, directeur van vermogensfonds Start Foundation, wordt geroemd als ‘sociaal innovator met een onweerstaanbare hoeveelheid civil power en daadkracht’. Verhoeven volgt de winnaar van vorig jaar, Boudewijn Poelmann (goede doelenloterijen, en nu o...

In de vorige editie van De Dikke Blauwe beweerde Filanthropium dat Nederland jaarlijks niet €4,3 maar ten minste €6 miljard aan goede doelen schenkt. Ook met de nieuwste cijfers van Geven In Nederland 2015 (€4,4 miljard) handhaaft Filanthropium het pleidooi voor ‘minimaal 6’ in De Dikke Blauwe.2… De laatste schatting van Geven In Nederland 2015 (over het geefjaar 2013) wordt door de onderzoekers zelf gekwalificeerd als ‘een absolute ondergrens aangeven voor de totale giften aan goede doelen.’ H...